Metoda Marii Montessori

     Podstawę działalności praktycznej i zagadnień teoretycznych Marii Montessori stanowi dziecko i jego rozwój. Według Marii Montessori dzieciństwo to bardzo ważny okres dla rozwoju jednostki, w którym zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt osobowości. Następuje wtedy stały wzrost i postęp w sferze ciała i ducha,  które są ze sobą zintegrowane. Wszystkie dzieci wyposażone są w wewnętrzną energię, skłaniającą je do aktywności i sprawiającą, że są niestrudzone, nie boją się wysiłku, wręcz stale go poszukują i wytrwale realizują podjęte działanie. Zdaniem Montessori na tej potrzebie spontanicznej oraz wszechstronnej aktywności dziecka należy oprzeć wychowanie. Z otaczającego świata dziecko najpierw nieświadomie, a później w sposób zamierzony i świadomy chłonie różne uczucia, zdobywa wiedzę i doświadczenie, które wpływają na jego dalszy rozwój. Proces ten dokonuje się dzięki typowym dla okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak: „absorbująca psychika”, „okresy szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

   „Absorbująca psychika” - inaczej chłonny umysł, umożliwia okolicznościowe uczenie się dziecka już od wczesnego okresu życia. Dzięki niej dziecko rejestruje w podświadomości wszelkie informacje, które docierają z otoczenia, przenikają umysł i tworzą jego intelektualne predyspozycje. Czyni to mimowolnie i bez wysiłku. Skutkiem jej działania jest zapisanie w podświadomości obrazu otoczenia oraz powstanie świadomości dziecka.

  „Okresy szczególnej wrażliwości” – tzw. „wrażliwe cykle”, to okresy, w których wrażliwość dziecka nastawiona jest na określone rodzaje bodźców. Wtedy dziecko łatwo opanowuje określone umiejętności. Okresy te są przejściowe, a dziecko w toku rozwoju kieruje swoje zainteresowanie i aktywność na coraz to inne przedmioty i treści, na opanowanie coraz to nowych umiejętności, do opanowania, których dojrzało.   W tym czasie dziecko uczy się chętnie i intensywnie.

   „Polaryzacja uwagi” - to zjawisko głębokiego i długotrwałego zainteresowania jednym przedmiotem albo jedną czynnością. Tej długotrwałej i głębokiej koncentracji, dzięki której dziecko dokonuje samodzielnych odkryć, głęboko je przeżywając Montessori przypisywała fundamentalne znaczenie w rozwoju osobowości. Dzięki niej potrafi ono pracować poważnie i w sposób zdyscyplinowany, przeżywając jednocześnie radość i czerpiąc satysfakcję z efektu własnych działań. Zjawisko to występuje tylko wtedy, gdy w procesie wychowania uwzględniane są potrzeby rozwojowe dziecka i kiedy wykorzystywane są okresy szczególnej wrażliwości.

Cele i zadania metody

System wychowania Marii Montessori zwany jest także metodą Montessori.
Metoda ta daje dziecku szansę wszechstronnego rozwoju fizycznego i duchowego oraz kulturowego i społecznego, wspiera jego spontaniczną i twórczą aktywność.
Celem metody jest rozwijanie indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania.
Jest to realizowane poprzez pomoc dziecku w:
1.rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły,
2.wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy,
3.wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej,
4.osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem,
5.wypracowaniu podstaw posłuszeństwa opartego na samokontroli, a nie na zewnętrznym przymusie,
6.uniezależnieniu od nagrody,
7.formowaniu postaw wzajemnej pomocy bez rywalizacji,
8.szacunku dla pracy innych,
9.rozwijaniu indywidualnych uzdolnień i umiejętności współpracy,
10.osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa,
11.umiłowanie do rzeczywistości i otoczenia.

Głównymi zadaniami metody Marii Montessori są:
-Uczenie przez działanie – dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy  z nauczycielami.
-Samodzielność – dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.
-Koncentracja – dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych działań.
-Lekcje ciszy – na nich dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.
-Porządek – dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania porządku w otoczeniu i swoim działaniu.
-Społeczne reguły – dzieci zróżnicowane wiekowo są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Uczą się one przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.
-Obserwacja – jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem  i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest jego przewodnikiem.
-Indywidualny tok rozwoju każdego dziecka – dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do których jest już gotowe.

Podstawowym warunkiem prawidłowego rozwoju dziecka jest właściwie przygotowane otoczenie, które wspomaga w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka – sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne, szybko i chętnie się uczy.
Najważniejszymi elementami tego otoczenia są: wolność, porządek, kontakt z rzeczywistością i naturą –poprzez spacery i wycieczki, piękno oraz materiały dydaktyczne.
Zadaniem materiału dydaktycznego jest wspomaganie rozwoju dziecka, dlatego zwany jest materiałem rozwojowym. Jest tak przygotowany, rozmieszczony w sali i udostępniony dzieciom, że tworzy logicznie uporządkowaną całość programową. Umożliwia on wyjście w uczeniu się dziecka od doświadczenia i poznania zmysłowego. Służy nie tylko rozwojowi intelektualnemu, ale także kształtowaniu się osobowości.

Oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori posiada takie cechy:
1)prostota, precyzja i estetyka wykonania,
2)uwzględnienie zasady stopniowania trudności,
3)dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka,
4)budzenia ciekawości i zainteresowań dziecka,
5)przechodzenie od materiału konkretnego do bardziej abstrakcyjnego,
6)konstrukcja umożliwiająca samodzielną kontrolę błędów,
7)logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych,
8)ograniczenie – dany rodzaj występuje tylko raz, w jednym egzemplarzu.

Możemy wyróżnić kilka grup pomocy rozwojowych M. Montessori:
• praktyczne ćwiczenia dnia codziennego,
• kształcenie zmysłów – budowanie pojęć (tylko od konkretu do abstrakcji),
• edukacja matematyczna,
• edukacja językowa (zasada: od konkretu do definicji),
• wychowanie kosmiczne (wprowadzenie dziecka w naukę o historii człowieka, w świat kultury, cywilizacji, przyrody i ekologii),
• wychowanie religijne.

Rola nauczyciela

Środowisko dziecka powinno być przygotowane przez mądrego i wrażliwego nauczyciela, który także jest jego częścią. Nauczyciel będzie wspomagał samodzielne wysiłki dziecka, wnikliwie i systematycznie obserwował dziecko i jego działanie, by niczego nie przeoczyć, zwłaszcza pojawienia się okresu krytycznego, by dostrzec, które dziecko potrzebuje wsparcia i pomocy. Powinien przy tym stale pamiętać, że podstawą zajęć w klasach Montessori jest samodzielna praca dziecka. Wspierana jest ona indywidualną pomocą nauczyciela tylko wtedy, kiedy to rzeczywiście konieczne i zgodne z dewizą: „pomóż mi to zrobić samemu”.
Nauczyciel ma stworzyć warunki do podejmowania aktywności i wspierać działania dziecka bez nadmiernego narzucania się. Może używać pochwał i innych społecznych wzmocnień. Jednakże powinien być ostrożny w ocenach odnoszących się do pracy dziecka, ponieważ ważne jest, aby rozwijało się u niego poczucie satysfakcji z samej pracy, a nie z aprobaty nauczyciela czy innych osób.
W żadnym wypadku nie może interweniować, gdy dziecko popełni błąd w czasie wykorzystywania materiałów, ponieważ zakłócałby proces sprzężenia zwrotnego. Powinien się też powstrzymywać od interwencji, kiedy dziecko zaczyna poznawać nowe sposoby użycia materiałów, jeśli tylko są one zgodne z celami ich przygotowania.

opracowała: Aneta Krupa