Napady złości u dziecka- symptom cywilizacyjny?

Napady złości, ataki szału, histeria- to jedne z poważniejszych kłopotów wychowawczych, z jakimi spotykają się często rodzice dzieci w wieku przedszkolnym. Wielu rodziców, zwłaszcza młodych stażem, nie wie, jak radzić sobie w takich sytuacjach. Szczególnie gdy wybuch złości dziecka jest tak silny, nagły i zaskakujący, że powoduje utratę kontroli rodzica nad biegiem wydarzeń.

Napady złości u dzieci mogą przebiegać łagodnie lub przybierać ostrą formę. Niekiedy jest to po prostu krótkotrwały bunt, opór, początkowe sprzeciwianie się wykonaniu polecenia albo też komentarz malucha zezłoszczonego z powodu odmowy rodzica lub konieczności zrobienia tego, o co prosi mama czy tata. Opisaną formę ataku można określić jako nieagresywną. Znacznie trudniejsza do opanowania jest sytuacja, gdy atak złości u dziecka ma charakter otwartej, bezpośredniej agresji. Może to być wulgarne wyrażanie się lub agresja słowna skierowana wobec rodzica: przezywanie, oskarżanie, grożenie. Obserwuje się również agresję fizyczną: dziecko kopie, uderza pięściami, rzuca się na podłogę, niszczy zabawki, gryzie, pluje. Atak histerii może być tak silny, ze dziecko traci kontakt z rzeczywistością- w żaden sposób nie reaguje na słowa i zachowanie rodzica, nie utrzymuje kontaktu wzrokowego, nie pozwala się przytulić. W chwili złości nie potrafi poddać swojego zachowania samokrytyce lub wartościowaniu. Po ustąpieniu napadu złości dziecko przyznaje, że było niegrzeczne, przeprasza rodziców, stara się „odzyskać” ich miłość poprzez właściwe zachowanie. Napady złości mogą niekiedy zagrażać zdrowiu i bezpieczeństwu samego dziecka, oraz osób z jego otoczenia.

Emocje mają tę cechę, że można się nimi łatwo „zarazić”. Stan psychiczny dziecka bardzo szybko udziela się rodzicowi. Jak wiemy, działając w złości, mamy skłonność do zachowań impulsywnych, nieprzemyślanych, zbyt gwałtownych, niewspółmiernych do bodźca. Rodzic, który pozwoli się ponieść negatywnym emocjom, przegrywa bitwę z „niegrzecznym dzieckiem”.

Dlaczego tak trudno zachować spokój? Sprawa jest dość skomplikowana, gdyż okazuje się, że uczucia, jakich doświadcza rodzic, to coś więcej niż tylko złość z powodu nieodpowiedniego zachowania dziecka. Złości towarzyszy wiele przykrych emocji, do których można zaliczyć : żal, frustrację, zawód, poczucie wstydu i winy, poczucie własnego nieprzystosowania, zwątpienie w siebie, strach.

Umiejętność panowania nad sobą w momencie eskalacji złości u dziecka wymaga ufności we własne siły, pewności siebie i doświadczenia w opanowywaniu gniewu. Aby rodzic mógł znieść fakt, iż jest obiektem gniewu własnego dziecka, musi mieć wewnętrzne poczucie bezpieczeństwa. Musi nauczyć się umiejętności akceptowania gniewu własnego i gniewu dziecka. Rodzic powinien wykazywać się kompetencją w rozumieniu i panowaniu nad własnymi uczuciami i reakcjami. Wymaga to świadomej pracy nad sobą.

Zrozumienie sytuacji pomaga zachować kontrolę Wiedza o tym, co się dzieje w sercu i emocjach dziecka, może się okazać dla rodzica kluczem do rozwiązania problemu ataków złości.

Warto wziąć pod uwagę, że po pierwsze dziecko, niczym badacz i naukowiec, testuje granice, sprawdza siłę i stanowczość rodzica, ocenia jego konsekwencję; po drugie dziecko, jako „pretendent do tronu”, walczy o władzę, rywalizuje z rodzeństwem, manipuluje dorosłym, aby zaspokoić swoje potrzeby. Dlatego tak ważna jest konsekwentna i spójna reakcja rodzica okazującego pewność siebie, stanowczość, opanowanie i nieugiętość wobec „życzeń” dziecka.

Należy sobie uświadomić, iż dziecko, będąc istotą czującą i myślącą, wyraża swoją złość, smutek, strach, pragnie zwrócić na siebie uwagę i nawiązać interakcję z rodzicem.

Fakt, że dziecko ma dostęp do swoich potrzeb i emocji i że stara się je wyrażać, jest korzystny dla jego rozwoju. Dziecko nie zawsze potrzebuje, aby jego oczekiwania były spełniane, chce natomiast być zauważone i usłyszane. Rodzic musi mu jednak pomóc we właściwym ukierunkowaniu jego zachowania, aby wyrażanie pragnień i autonomii nie przerodziło się w egoizm i manipulowanie innymi ludźmi.

Złość dziecka można rozumieć również jako etap procesu żałoby po tym, czego dziecku nie udało się otrzymać lub co utraciło. Złość jest naturalnym etapem w procesie żałoby, który prowadzi do akceptacji określonej sytuacji.

Etapy tego procesu są następujące: odmowa, złość, negocjacje, smutek, akceptacja. Pewna dawka frustracji jest nie do uniknięcia w życiu dziecka, a równocześnie jest potrzebna. Frustracja spełnia pozytywną funkcję, jeśli potrzeba dziecka zostanie dostrzeżona. Zdarza się ,że prośba lub żądanie dziecka nie może lub nie powinno być spełnione. Wówczas istotne jest, aby jego złość została usłyszana.

Skrócona procedura postępowania przy napadzie złości u dziecka:

1.Polecenie: tonem stanowczym i odpowiednio głośno każ dziecku przestać; staraj się utrzymać kontakt wzrokowy; odczekaj 15 sekund.

2.Ostrzeżenie: powiedz dziecku stanowczym tonem, że jeśli się nie uspokoi, odeślesz je do miejsca wyciszenia; odczekaj 15 sekund.

3.Zabierz dziecko w miejsce wyciszenia: upewnij się ,czy dziecko pójdzie tam samo, jeśli nie zaprowadź je; powiedz: „Zostaniesz tu do momentu, aż powiem, że możesz sobie pójść. Uspokój się”; przytrzymaj dziecko, jeśli to konieczne; jeśli dziecko ucieka, zaprowadź je ponownie w to samo miejsce i powtórz polecenie; gdy maluch stanie się stosunkowo spokojny, zacznij odliczać czas- minimalna kara to 2 minuty (dzieci do 5 lat) lub tyle minut, ile dziecko ma lat (dzieci powyżej 5 lat).

4.Koniec kary: podejdź do dziecka i zapytaj: „Czy wiesz, dlaczego cie tu zaprowadziłam?” Pomóż dziecku znaleźć powód, ale nie krzycz, dodaj: „Za każdym razem, kiedy to zrobisz, będziesz musiał się wyciszyć”; postaraj się , aby dziecko powróciło do swojego poprzedniego zajęcia- to jest bardzo ważne.

Zasady postępowania w sytuacji eskalacji gniewu u dziecka:

*zachowaj wewnętrzne opanowanie-pozostań spokojny, stanowczo określając granice odrębności oraz jasno komunikując oczekiwania wobec dziecka;

*skoncentruj komunikację werbalną i niewerbalną na tym, aby pomoc dziecku w uspokojeniu się- zachowaj bliski kontakt fizyczny, pokaż, że jesteś zainteresowany dzieckiem i zamierzasz mu pomóc;

*unikaj krytykowania fizycznych reakcji dziecka na gniew- może to wzmagać jego złość i wywoływać poczucie, że jest wyśmiewane;

*okaż dziecku, ze akceptujesz gniew, ale odrzucasz niewłaściwe sposoby jego wyrażania;

*wyraźnie określ swoje oczekiwania- podaj dziecku konkretne wskazówki, co ma zrobić, aby nad sobą zapanować (jeśli pozwalasz na rozładowywanie gniewu, wskaż dziecku konkretne sposoby, jak ma to zrobić).

Obecnie istnieje wyraźna potrzeba wsparcia rodziców w ich zadaniach rodzicielskich, co znajduje swój wyraz

w literaturze, specjalistycznej prasie, popularnych programach telewizyjnych.

Warto korzystać z obserwacji, doświadczeń i refleksji specjalistów praktyków. Pomaga to rodzicom i nauczycielom nieustannie dojrzewać do coraz bardziej odpowiedzialnego i świadomego wychowania naszych ukochanych DZIECI.

Opracowała:

 Agata Sikora

(na podst. A. Pasternak „Napady złości u dziecka” w: „Bliżej przedszkola” 9/2012)